เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตน ราชวราภรณ์ ใช้อักษรย่อว่า นร. เป็นตระกูลเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่มีความเป็นมาสืบแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา เป็นราชธานี

     ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ได้กำหนดศักดิ์ของเครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้ ให้อยู่รองจากเครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหา จักรีบรมราชวงศ์ ดังนั้น จึงเป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดที่สามัญชนจะได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. มีพระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะพระราชทานและเรียกคืนเครื่องราช อิสริยาภรณ์นี้ได้  ในการพระราชทาน มีประกาศนียบัตรทรงลงพระปรมาภิไธยและประทับพระราชลัญจกรพระราชทานด้วย  ปัจจุบัน เครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. มีจำนวนทั้งหมด ๒๗ สำรับ เป็นเครื่องต้นของพระมหากษัตริย์ ๑ สำรับ และสำหรับพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่  ๒๖ สำรับ อนึ่ง เครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลนี้ เป็นตระกูลแรกที่ใช้เป็นเครื่องมงคลราชบรรณาการในการเจริญพระราชไมตรีกับพระ มหากษัตริย์ต่างประเทศ โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างตรานพรัตนราชวราภรณ์ขึ้นเพื่อพระราชทานเป็นการตอบแทนแด่พระเจ้านโป เลียนที่ ๓  แห่งฝรั่งเศส ในการที่ฝรั่งเศสส่งตราชั้นสูง “ลิจองดอนเนอร์” มาถวายเมื่อ พ.ศ.๒๔๐๖  นอกจากนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. เป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธชินราช พระพุทธรูปประธาน ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์เป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธสิหิงค์ พระพุทธรูปประธาน ณ วัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร

ประกาศนียบัตรกำกับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. ในรัชการปัจจุบัน          พระสังวาลพระนพ ทำด้วยทองคำล้วน มีดอกประจำยามประดับนพรัตน ๑ ดอก เป็นเครื่องทรงของพระมหากษัตริย์ สร้างมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาพระมหาสังวาลนพรัตนราชวราภรณ์ ทำด้วยทองคำล้วน มีดอกประจำยาม ๓๖ ดอก ประดับนพรัตนดอกละชนิดสลับกันไป สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๑ดารานพรัตน และแหวนนวรัตน สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๔ เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ ฝ่ายหน้า